کایفوزیس (kyphosis):

یکی از انواع ناهجاری های ستون فقرات که در کودکان یا بزرگسالان ایجاد می شود کایفوزیس(گرد پشتی یا گوژ پشتی) است، که در آن ستون فقرات به علل مختلف مادرزادی یا اکتسابی دچار افزایش قوس غیر طبیعی در ناحیه سینه‌ای(توراسیک) می‌شوند. البته کایفوزیس در ناحیه گردنی یا کمری هم ممکن است به وجود آید اماً معمول میزان آن به اندازه‌ای نیست که سبب از بین رفتن کامل گودی(لوردوز) گردنی و کمری شود لذا این واژه بیشتر برای ناحیه سینه‌ای کاربرد دارد.

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        
انحناهای طبیعی ستون فقرات، سر را روی لگن حفظ می کنند و باعث جذب متناسب نیروهای فشاری و ضربه ها می شوند.
در ناحیه سینه ای افزایش بیش از حد کایفوزیس و در ناحیه گردنی و کمری کاهش لوردوز می تواند عامل وضیعت نامتناسب بدن و عدم تعادل سر روی لگن گردد.

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                
در برخی از افراد ممکن است میزان آن به اندازه‌ای کم باشد که با تمرینات اصلاحی رفع شود اما در مواردی که مقدار آن در رادیوگرافی ستون فقرات کمتر از ۴۰ درجه باشد وسایل کمکی (ارتز یا بریس) مورد نیاز می باشد در حالتی که میزان قوس بیشتر از ۴۰ درجه باشد معمولاً راه درمان عمل جراحی می باشد. مانند هر نوع اختلال دیگر تشخیص و درمان زود هنگام و در سنین پایین تر نتایج مطلوب تری به همراه خواهد داشت.

انواع کایفوزیس

کایفوز وضعیتی و ساختمانی

کایفوزیس به انواع وضعیتی و یا ساختمانی تقسیم می گردد. کایفوز وضعیتی به وضعیت غلط بدن مربوط  است که یک انحنای نرم در طول ستون فقرات سینه ای ایجاد می کند که توسط خود بیمار با حرکات اصلاحی و فیدبک های حسی قابل اصلاح می باشد. کایفوز ساختمانی ناشی از اشکال در استخوان، دیسک بین مهره ای، اعصاب، لیگامانها یا عضلات می باشد. کایفوز ساختمانی نیاز به مراجعه پزشک دارد چرا که کنترل آن از دست بیمار خارج است.

1-بدشکلی گربه ای (Gibbus deformity)
این بدشکلی نوعی از کایفوزیس است که انحنای کایفوز بسیار تیز و موضعی است. این بدشکلی ایجاد قوز می کند که در خمش به جلو نیز برجسته تر می گردد. این نوع از کایفوزیس ثانویه از بیماری سل ایجاد می شود.

 

2-کایفوزیس بیش از حد (Hyperkyphosis)
این اصطلاح به انحنای سینه ای بیش از حالت طبیعی گفته می شود. یکی از  علل شایع آن پوکی استخوان است که معمولا چندین مهره را درگیر می کند. این نوع از کایفوزیس بیشتر در افراد مسن مشاهده می شود.

3-کایفوزیس مادرزادی
به مواردی گفته می شود که اختلال در ستون فقرات وجود دارد و باعث کایفوز شده است و علت دقیق آن مشخص نمی باشد.

4-بیماری شوئرمن
بیماری شوئرمن، کایفوز در جوانان می باشد. علت نامشخص است اما گاهی با سابقه خانوادگی ایجاد می شود. در این بیماری دیسک بین مهره ای کاهش ارتفاع پیدا می کند و مهره ها نیز برجسته می شوند که در مجموع باعث کایفوز انعطاف پذیری می شود. در تعریف نوع تیپ آن حداقل کوهی شدن سه مهره مجاور بیش از 5 درجه لازم است. سر و گردن در وضیعت غیر طبیعی و رو به جلو قرار می گیرند. سن شروع بیماری بین 12 تا 15 سالگی است اما در هر سنی از نوجوانی می تواند رخ دهد. شیوع آن در دختران بیش از پسران است. در بسیاری از بیماران درد شکایت اصلی است.

علل کایفوزیس

کایفوزیس می‌تواند علل مختلفی داشته باشد که بایستی از دوران کودکی به آن توجه کرد. به عنوان مثال در برخی از بیماری‌ها، ستون فقرات خوب تشکیل نمی‌شود و یا به دلیل چسبندگی مهره‌ها و دنده‌ها، رشد آن منطقه به صورت غیرطبیعی و انحراف خود را نشان می‌دهد.
 کایفوزیس از جمله عادتهای نامتناسب و ناهنجار رایج بین جوانان بویژه دختران است. دلایل مختلفی برای ایجاد این عارضه وجود دارند که هرکدام روش درمانی خاص خود را دارد. در این عارضه از یک طرف کتف‌ها از یکدیگر دور شده، مفاصل بازو به سمت جلو و داخل می‌چرخند. از طرف دیگر طول عضلات سینه‌ای در جلو کوتاه تر شده و منجر به کشیدگی و ضعف این عضله و عضلات سوم و چهارم تراپزویس و رومبوئید در پشت می گردد. در این حالت برآمدگی در پشت به شکل قوز ایجاد می‌شود که در مراحل اولیه جلوه خوبی ندارد و با پیشرفت عارضه کایفوز دائمی بروز پیدا می‌کند.
با توجه به اینکه ستون فقرات از مهره‌های متعددی تشکیل شده که از نظر ساختمانی از جنس استخوان‌های اسفنجی محسوب می‌شوند لذا عوامل متعددی می‌تواند باعث آسیب و درهم‌ریختگی این مهره‌ها شده و در نهایت به خمیده شدن ستون فقرات و کایفوزیس منجر شود. این عوامل عبارت‌اند از:

1- تروما‌ها یا ضربات شدید باعث شکسته شدن مهره‌ها و تغییر شکل آنها از حالت مکعبی به ذوزنقه‌ای شده و به خمیده شدن ستون فقرات و قوز شدن آن منتهی می‌شوند.
2- در سالمندان، پوکی استخوان باعث کاهش مقاومت مهره‌ها در مقابل فشار شده و با کمترین ضربه باعث شکستگی مهره می‌شود و چه بسا حتی بدون ضربه با فشارهای معمولی باعث کلاپس یا توهم رفتگی مهره‌ها طی زمان می‌شود که در ابتدا باعث کوتاه شدن تدریجی قد بدون هیچ‌گونه دردی می‌شود و این خمیده شدن ستون فقرات به تنگ شدن کانال‌های نخاعی و به تدریج کاهش قدرت اندام‌های تحتانی و حتی علایم عصبی در اندام‌های تحتانی منجر می‌شود.
3- ضایعات توموری ستون فقرات نیز باعث تخریب مهره و تغییر شکل آن می‌شود.
4- بیماری‌های عفونی مثل سل ستون فقرات و بروسلوز ستون فقرات هم باعث کلاپس مهره و در نهایت کایفوزیس می‌شود.
5- بعضی بیماری‌های مادرزادی ستون فقرات نیز باعث عدم تشکیل مناسب شکل مهره‌ها می‌شود که در طول رشد کودک به تدریج خمیدگی وی را باعث می‌شود.
6- بعضی بیماری‌های روماتیسمی و التهابی ستون مهره مثل اسپوندیلیت آنکیلوزان باعث فیوز شدن مهره‌ها به یکدیگر و خمیده شدن و عدم تحرک مناسب ستون فقرات می‌شود.
7- انحرافات ستون فقرات به صورت مادرزادی یا اکتسابی مثل اسکولیوزیس و کایفوزیس و حتی عادات غلط نشستن طی دوران رشد باعث خمیده ماندن و قوز شدن ستون فقرات می‌شود.
از دلایل دیگر بروز کایفوزیس بد نشستن می باشد. مثل: هنگام مطالعه، خیاطی و کارهای دستی و غیره. خم کردن سر به جلو برای مدت طولانی یا سر به زیر بودن هم باعث کشیدگی عضلات راست کننده گردن می شوند. افسردگی، عدم تحرک و ثابت ماندن در وضعیت های غلط ازجمله عوامل کمک کننده در ایجاد این عارضه هستند. دختران خجالتی در دوران بلوغ بعلت عدم آگاهی از رشد سریع صفات ثانویه جنسی خود در هنگام رشد سعی در پوشاندن برجستگی سینه‌هایشان می‌کنند. بنابراین بازوهای خود را بطرف جلو چرخانده و سینه‌ها را بین دو بازو پنهان می‌کنند. به این ترتیب عضلات سینه‌ای آنها کوتاه شده و عضلات کتف آنها در ناحیه پشت کشیده می‌شوند. پس از مدتی طولانی بدن این عادت غلط را حفظ کرده و به تدریج به صورت یک عادت بد در رفتار وی باقی می‌ماند.

علایم ناهنجاری

نوع شدید این بیماری کایفوز نام دارد که از روی لباس قابل رؤیت است. در این ناهنجاری بخش کوچکی از ستون مهره ها(در حد فاصل دو تا سه مهره) به صورت زاویه دار بیرون می زند. در نوع خفیف تر این عارضه انحنا جزئی تر است و در سطح کل مهره های پشتی وجود دارد. این ناراحتی که به کایفوزیس انعطاف پذیری معروف است عمدتاً باید با وسایل ارزشیابی مطالعه و بررسی شود. کوفتگی و احساس درد در ناحیه قفسه ی سینه خصوصاً هنگام تلاش و فعالیتهای جسمانی نیز از علایم این ناهنجاری است. استفاده غلط از میز و صندلی، وضعیت های کاری غلط، وضعیت غلط در هنگام خوابیدن، کایفوزیس جبرانی در اثر لوردوز اولیه، کایفوزیس مادرزادی، کایفوزیس جوانی(بیماری شوئرمن)، کایفوزیس ، سل استخوانی، بیماری های روانی مثل افسردگی، ضعف عضلات پشت، ضعف عضلات نزدیک کننده کتف ها به ستون فقرات(عضلات رومبوئید)، تقویت بیش از حد یا کوتاهی عضلات سینه ای کوچک.
اما آنچه تشدید کننده این ناهنجاری در ورزشکاران مختلف از جمله بازیکنان بسکتبال، ژیمناست ها و وزنه برداران است، تقویت بیش از حد عضلات سینه ای و کوتاهی این عضلات است. این گروه از ورزشکاران دارای ناهنجاری کایفوزیس زمانی که با قدرت و شدت زیاد، عمل باز کردن و دور کردن بازو انجام می دهند، شدیدا مستعد دررفتگی قدامی بازو هستند، علت مستعد شدن به دررفتگی بازو در این ناهنجاری این است که در شرایط طبیعی سطح مفصلی استخوان کتف(حفره گلونوئید) و سر استخوان بازو تطابق نسبتا خوبی دارند و زمانی که این ناهنجاری اتفاق می افتد، سطح مفصلی استخوان کتف به سمت قدام تمایل بیشتری پیدا می کند و در این حالت تطابق سر استخوان بازو و سطح مفصلی استخوان کتف به سمت قدام تمایل بیشتری پیدا می کند و در این حالت تطابق سر استخوان بازو و سطح مفصلی استخوان کتف در قسمت قدام مفصل بازو کم می شود و بنابراین وقتی شخص حرکت دور شدن، باز شدن همراه با چرخش خارجی را انجام می دهد شرایط مناسبی برای دررفتگی بازو به سمت قدام پیش می آید .

عوارض ناهنجاری

این ناهنجاری ممکن است از دو لحاظ اثر نامطلوب داشته باشد:

1-شکل ظاهری
 در اثر افزایش قوس ناحیه ی پشت، شانه ها و پشت به عقب می روند و گردن و سر به جلو می آیند. شکم تا حدودی می افتد و در نتیجه نمای کلی بدن از حالت طبیعی خارج می شود که خود می تواند پیامد های روانی نامطلوبی داشته باشد.

2-عوارض فیزیولوژیک
 قوس ناحیه ی پشتی به کمک انحنای دنده ها و جناغ سینه، قفسه و حفره ی استخوانی را به وجود می آورد که امکان فعالیت قلب و دم و بازدم را تسهیل می کند. به هم خوردن این تعادل باعث محدودیت در این قفسه می شود و در نتیجه امکان فعالیت طبیعی این اندامها با مشکل مواجه می شود. به ویژه زمانی که فرد فعالیت شدیدتری داشته باشد، ریه ها دم و بازدم عمیق تر و فضای بیشتری برای فعالیت نیاز دارند. در این افراد محدودیت قفسه سینه کاهش ظرفیت قلب و گردش خون را به دنبال دارد که این خود آستانه ی خستگی فرد را پایین می آورد.
افزایش سطح اسیدلاکتیک خون، افزایش نیاز به اکسیژن، تأخیر مرحله ی برگشت ضربان قلب به حالت اولیه، همچنین کاهش حجم تنفسی نتیجه ی وضعیت بدنی غیر مطلوب است به نظر می رسد در مجموع ناهنجاریهای ستون فقرات کایفوزیس بیشترین نقش را در ایجاد موارد فوق داشته باشد. با توجه به اینکه این ناهنجاری به صورت آرام ادامه پیدا می کند تا زمانی که رشد اسکلت متوقف می شود لازم است در شرایط و سنینی که رشد بدن سریع است توجه بیشتری به این موضوع بشود و مطابق دستور پزشک از بریس استفاده شود.

تشخیص

با توجه به علل متعدد کایفوزیس ، تشخیص به موقع و درمان مناسب می‌تواند تا حد زیادی از این عارضه و عواقب آن بکاهد. معاینه کامل ستون فقرات-گرافی‌های لازم جهت بررسی نوع انحراف- انجام تست‌ها و آزمایشات مربوط به پوکی استخوان و بیماری‌های التهابی و اسپوندیلیت و تست‌های سرولوزی جهت بیماری‌های عفونی مثل سل، بروسلوز و... ،حتی انجام ام‌آر‌ای و اسکن استخوانی جهت بررسی تومور‌های ستون فقرات الزامی است. درمان مناسب هر یک از علل کایفوزیس از جمله پوکی استخوان در سالمندان و سایر علل و استفاده از کرست‌های مناسب طبی می‌تواند تا حد زیادی از این عارضه جلوگیری کند. لذا با توجه به اینکه این خمیدگی‌ها در طول زمان و به تدریج حادث می‌شوند و معمولاً با درد همراه نیستند، لذا هر گونه احساس کوتاهی قد یا عدم تناسب لباس یا عدم احساس راحتی در هنگام  صاف نشستن یا خوابیدن روی پشت که فرد احساس کند که برای راحتی بیشتر نیاز به بالش بلندتر دارد باید مورد توجه قرار گیرد و حتما توسط پزشک متخصص مورد معاینه قرار گیرد.

معاینه فیزیکی
یک معاینه کلی از سلامتی بیمار و سایر قسمتهای بدن ضروری است. معاینه کامل در ارزیابی نوع کایفوزیس و نحوه برخورد با آن ضروری است.

مشاهده بیمار
 مشاهده بیمار از بغل انحنا را نشان می دهد. از پشت که به بیمار بنگرید نیز انحنای اسکولیوز همراه ممکن است و جود داشته باشد. به نحوه قرار گیری سر روی تنه نیز باید دقت کرد.

تست آدامز (خم شدن به جلو)
 بیمار از کمر به طرف جلو خم می شود. بدین ترتیب انحنای کایفوزیس بهتر مشخص می گردد.

معاینه دستی
 لمس عضلات پاراورتبرال و ناهنجاریهای ستون فقرات در تشخیص کمک کننده است گاه در بیماران شوئرمن درد در لمس وجود دارد و گاه سفتی عضلات پنجه پا نیز مشهود است.

حرکت
 حرکت در جهات مختلف ستون فقرات بررسی می شود. حرکت ناگهانی مورد توجه قرار می گیرد و بدشکلی کایفوزیس و میزان سفتی انحنا نیز در همین حرکات مشخص می شود.

معاینه عصبی
یک معاینه عصبی کامل در بیمار ضروری است. درد، بی حسی، کرختی، سوزن سوزن شدن اندام باید مورد توجه باشد. حس اندام و عملکرد حرکتی بایستی بررسی گردد. اسپاسم عضلانی، تغییرات در عادات اداری و مدفوع نیز باید مورد توجه قرار گیرند.

تصویر برداری
رادیوگرافی بیمار بایستی در حالت ایستاده و به شکلی که سر مستقیم و دستها خم شده و آرنج رو به جلو قرارمی گیرد انجام شود. گاه برای بررسی انعطاف کایفوزیس از رادیوگرافی خوابیده یا بصورت خمیده به عقب استفاده می شود. با روش cobb میزان کیفوز اندازه گیری می شود.در صورت شک به مشکلات نخاعی یا در صورت نیاز به جراحی MRI درخواست می شود.

پیشگیری و درمان

شکایت بیماران درد و بدشکلی است. بسیاری از والدین به علت قوز کردن فرزند خود به هنگام مطالعه یا غذا خوردن وی را نزد پزشک می آورند.
مراجعه بموقع در کنترل انحناء و جلوگیری از عوارض آن بسیار حائز اهمیت است. در بسیاری از موارد علت دردهای گردن و شانه نیز مربوط به کایفوزیس بیماران است که بایستی مورد توجه قرار گیرد.
در پیشگیری این ضایعه عواملی مثل درجه ی ناهنجاری، سن، وضعیت شغلی و توانمندی جسمانی ‌مؤثر است. چنانچه این ناهنجاری خفیف باشد با حرکات جسمانی قابل پیشگیری است. اما اگر ناهنجاری از نوع ثابت باشد و یا اساساً در اثر بیماری خاص ایجاد شده باشد باید با پزشک مشورت شود.

برای درمان چه باید کرد؟

ابتدا باید مشخص شود که بیماری کایفوزیس از کدام نوع است. اگر کایفوزیس در اثر بیماری ‌های یاد شده باشد، باید اقدامات درمانی لازم هرچه سریع ‌تر صورت گیرد. برای مثال اگر فرد به بیماری شوئرمن شدید مبتلا است ممکن است به عمل جراحی نیاز داشته باشد و اگر بیماری او خفیف‌ تر است باید بریس(قوزبند) ببندد. در مواردی که کیفوز به دلیل بد نشستن (به ویژه هنگام مطالعه کردن و پشت میز تحریر نشستن، تماشای تلویزیون یا کامپیوتر) به وجود می‌ آید افراد باید سعی کنند عضلات پشتی خود را تقویت کرده و به صورت صاف بنشینند. برای تقویت عضلات پشتی ورزش‌ های خاصی از جمله شنا و به خصوص کرال پشت توصیه می ‌شود. مهمترین راه درمان این عارضه حرکات اصلاحی و ورزش است. در این راه باید عضلات سینه‌ای را تحت کشش و عضلات پشت را تقویت نمود.

اصول کلی حرکات اصلاحی

طراحی برنامه ی حرکات اصلاحی برای کایفوزیس باید به گونه ای باشد که سه هدف عمده ی زیر را تأمین کند:
جنبش پذیری مناسبی در طول ستون فقرات،به ویژه مهره های پشتی ایجاد کند.
عضلات سینه ای را که در نتیجه ی این عارضه به شدت منقبض و کوتاه شده اند، کشیده و منعطف کند.
عضلات ناحیه ی خلفی پشت(تراپزویس، رومبوئید، راست کننده های ستون فقرات) تقویت شوند.